बैलपोळा सणाबद्दल माहिती

 

बैलपोळा सणाबद्दल  माहिती

परिचय:

बैलपोळा हा महाराष्ट्र, मध्यप्रदेश, छत्तीसगड आणि कर्नाटकातील काही भागांत साजरा होणारा एक पारंपरिक कृषी सण आहे. हा मुख्यतः शेतकऱ्यांचा सण असून, त्यांच्या जीवनात महत्त्वाची भूमिका बजावणाऱ्या बैलांची पूजा करण्याचा हा दिवस असतो. शेतकरी आपले बैल, ज्यांच्या मदतीने शेतीचे काम होते, त्यांचे आभार मानण्यासाठी हा सण साजरा करतात.

सण साजरा करण्याची वेळ:

बैलपोळा सण भाद्रपद अमावस्येला (भाद्रपद महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील अमावस्या) साजरा केला जातो. हा दिवस मुख्यत्वे पावसाळ्याच्या शेवटी आणि खरीप पिकांची वाढ होत असताना येतो.

बैलपोळा साजरा करण्याची परंपरा:

1. बैलांची सजावट:

सणाच्या एक दिवस आधी बैलांना अंघोळ घालून स्वच्छ केले जाते. त्यांच्या शिंगांना रंग लावला जातो, गळ्यात घंटा, पोत, माळा घातल्या जातात, कपाळावर सुंदर रंगोळी काढली जाते. काही ठिकाणी विशेष झुल घालून त्यांना सजवले जाते.

2. पूजा विधी:

अमावस्येच्या दिवशी बैलांना पिठू, हळद, कुंकू लावले जाते. त्यांची औक्षण केले जाते. काही ठिकाणी बैलांना पूजा करताना वाजंत्री, ढोल-ताशा, लेझीम यांचा वापर केला जातो. त्यानंतर बैलांना गोडधोड खाऊ घातले जाते.

3. नांगर आणि शेतीच्या अवजारांची पूजा:

या दिवशी केवळ बैल नव्हे, तर नांगर, फाळ, कुऱ्हाड, वखर यांसारख्या शेतीच्या अवजारांचीही पूजा केली जाते.

4. मातीच्या बैलांची पूजा (लहान मुलांमध्ये):

लहान मुलांमध्ये मातीचे किंवा लाकडाचे छोटे बैल आणून त्यांची पूजा केली जाते. त्यांना रंगवले जाते आणि त्यांच्या भोवती फेर धरून गाणी गायली जातात.

5. गावात मिरवणूक:

काही गावांमध्ये सजवलेल्या बैलांची मिरवणूक काढली जाते. लोक पारंपरिक पोशाखात या मिरवणुकीत सहभागी होतात.

महत्त्व व उद्देश:

कृतज्ञता व्यक्त करणारा सण:

बैल हा शेतकऱ्याचा मित्र आहे. त्याच्या श्रमाशिवाय शेती होणे कठीण आहे. त्यामुळे त्याच्या परिश्रमांची आठवण ठेवून आणि त्याचे आभार मानण्यासाठी हा सण साजरा केला जातो.

निसर्ग व पशुप्रेम:

बैलपोळा सणामुळे मुलांमध्ये पशुप्रेम, निसर्गाशी नाते, श्रमाची किंमत याची जाणीव निर्माण होते.

सामाजिक एकोप्याचा सण:

गावकरी एकत्र येतात, गाणी गातात, खेळ खेळतात, भोजन करतात – यामुळे सामाजिक बंध अधिक दृढ होतो.

बैलपोळ्याला जोडलेली गाणी आणि म्हणी:

“पिंगा घालते अंगणात बैल पोळा आला रे”

“पोळा आला पोळा, बैलांचा सण आला”

ही पारंपरिक गाणी सणाच्या आनंदात भर घालतात.

नावामागचे अर्थ:

“पोळा” या शब्दाचा अर्थ “शांत, निष्प्राण किंवा शस्त्ररहित” असा आहे. या दिवशी बैलांना विश्रांती दिली जाते, त्यांच्यावर कोणतेही काम लादले जात नाही.

सारांश:

बैलपोळा हा शेतकऱ्याच्या जीवनातील एक अत्यंत भावनिक व सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वाचा सण आहे. तो केवळ बैलांची पूजा नाही, तर कृतज्ञता, निसर्गप्रेम, संस्कृती आणि सामाजिक एकतेचे प्रतीक आहे. या सणामुळे शेती आणि ग्रामीण जीवनातील मूल्ये पुढच्या पिढीपर्यंत पोहोचतात.